نرخ بهره چیست؟ انواع نرخ بهره در بازار ایران ۱۴۰۳

زمانی که به بانک می‌روید؛ واژه نرخ بهره در خصوص گرفتن وام یا دریافت سود پس از قرار دادن پول در سپرده بانک‌ها، به گوشتان می‌خورد. این نرخ در خصوص بانک‌ها و یا مؤسسات مالی اعتباری به کار می‌رود. بانک‌ها در ازای نگهداری پول به مشتریان خود سود پرداخت و یا در ازای ارائه تسهیلات یا وام به مشتریان سود دریافت می‌کند. این میزان سود به میزان پولی که در بانک قرار داده‌ایم مربوط می‌شود که در این مقاله از دوره جامع آموزش بورس در مشهد به طور مفصل به نحوه محاسبه و فرمول‌ نرخ بهره پرداختیم.

کم یا زیاد شدن این نرخ بر روی تصمیم‌های اقتصادی سرمایه‌گذاران تأثیر زیادی دارد به این صورت که با کم شدن بهره رونق اقتصادی بیشتر شده ولی باعث ایجاد تورم می‌شود و افزایش آن تورم را کاهش داده و باعث رکود اقتصادی خواهد شد. اگر مفاهیم بالا برای شما گنگ بود برای یادگیری بیشتر این مطالب پرکاربرد با ما همراه باشید.

نرخ بهره چیست ؟

در این بخش قصد داریم راجع به این موضوع که نرخ بهره (Interest Rate) چیست، صحبت کنیم. ارزش پول در طول زمان کم می‌شود و عواملی مانند تورم نیز کم شدن ارزش پول را تشدید می‌کند. وقتی شما پولتان را به شخص، مؤسسه یا بانک قرض می‌دهید و یا روی چیزی سرمایه‌گذاری می‌کنید درواقع پولتان را در یک بازه زمان قفل کرده‌اید و در ازای آن باید درصدی سود دریافت کنید.

شما با این کار اجازه استفاده از پولتان را به شخص یا سازمان دیگری می‌دهید و باید در ازای آن سودی دریافت کنید که به آن بهره می‌گوید. این میزان پول درصدی از اصل پول است که به این درصد، نرخ بهره می‌گویند. برای بیان این نرخ باید از واحد زمانی نیز استفاده کرد (مثلاً 20 درصد سالانه) که معمولاً به‌صورت سالیانه در نظر می‌گیرند.

معمولاً این نرخ با میزان ریسک رابطه مستقیم دارد. به بیان دیگر هرچه ریسک بیشتر باشد نرخ بهره هم بیشتر خواهد بود و برعکس. برای مثال اگر شما پولتان را در بانک قرار دهید ماهیانه درصد سود کمی به شما تعلق می‌گیرد و دلیل کم بودن سود بانک و کم‌ریسک بودن آن است. ولی اگر شما پولتان را در یک سری مؤسسات خاص قرار دهید ممکن است در برخی از موارد سود کمتر از بانک نیز دریافت کنید.

فرمول نرخ بهره ساده

نرخ بهره ساده همان‌طور که از اسمش مشخص است از حاصل ضرب اصل پول در (1 + نرخ سود) حساب می‌شود. برای مثال شما مبلغ 1000 دلار را در بانک قرار می‌دهید و بانک به شما نرخ ساده 4 درصد سالیانه سود پرداخت می‌کند. پس از یک سال بانک باید مبلغ زیر را به شما تحویل دهد:

پس میزان سود شما از این سرمایه‌گذاری سالیانه 40 دلار خواهد بود. یعنی پس از 5 سال 200 دلار به شما تعلق می‌گیرد.

فرمول نرخ بهره مرکب

اما در نرخ بهره مرکب قضیه فرق می‌کند؛ در این نوع نرخ، سود بیشتری نصیب سرمایه‌گذار یا وام‌دهنده می‌شود. نحوه محاسبه این نوع نرخ به این صورت است که پس از اتمام یک دوره مشخص زمانی، شما بهره را دریافت می‌کنید و در دوره بعدی برای محاسبة بهره اصل پول به‌علاوه میزان بهره قبلی در نظر گرفته ‌می‌شود.

برای مثال فرض کنید شما 1000 دلار سرمایه خود را در بانکی با نرخ بهره مرکب سالیانه 4 درصد قرار می‌دهید برای حساب کردن میزان سود از این سرمایه‌گذاری بعد از 5 سال باید از فرمول زیر استفاده کرد.

درواقع شما پس از 5 سال 216 دلار دریافت می‌کنید در صورتی که با نرخ بهره ساده این میزان 200 دلار بود. پس میزان سود به علت مرکب شده در نرخ مرکب بیشتر از نرخ ساده است. درواقع نرخ مرکب به نفع وام‌دهنده است زیرا سود بیشتری دریافت می‌کند.

انواع نرخ بهره چیست؟

همان‌طور که در بخش‌های قبل به آن اشاره کردیم؛ نرخ بهره به دو دسته ساده و مرکب تقسیم‌بندی می‌شود. اما دسته‌بندی دیگری نیز برای این نرخ در نظر گرفته می‌شود که به شرح زیر است.

• نرخ اسمی
• نرخ حقیقی
• نرخ موثر

تفاوت این نوع دسته‌بندی این است که تمایزی برای تورم نیز در نظر گرفته شده است ولی نرخ اسمی و مؤثر همانند نرخ ساده و مرکب عمل می‌کنند و تمایز در نرخ حقیقی است که تورم در آن لحاظ شده است. در ادامه به‌صورت جداگانه هر یک را شرح خواهیم داد.

نرخ بهره اسمی چیست؟

این نوع نرخ نیز همانند نرخ بهره ساده عمل می‌کند و سود در آن مرکب نمی‌شود. از این رو فقط با ضرب این نرخ در مبلغ اولیه میزان بهره در دوره محاسبه می‌شود. باید در نظر داشت که در این نوع نرخ، تورم لحاظ نمی‌شود. محاسبات میزان سود نیز همانند نرخ ساده است.

نرخ بهره حقیقی چیست؟

این نوع نرخ بهره نیز همانند نرخ اسمی است اما تفاوت آن این است که در نرخ حقیقی تورم نیز لحاظ شده است. درواقع نرخ حقیقی خاص سازی شده نرخ اسمی است زیرا میزان تورم از آن کم شده است. برای مثال فرض کنید بانکی با نرخ اسمی 10 درصد وام اعطا می‌کند و تورم سالیانه 7 درصد است. پس نرخ حقیقی 3 درصد است. به بیانی دیگر در نرخ حقیقی، میزان تورم از نرخ اسمی کم شده است.

نرخ بهره موثر چیست؟

در نرخ بهره موثر برخلاف نرخ اسمی، میزان سود مرکب شده است. درواقع در این نرخ دوره‌ای به اسم دوره مرکب شدن معرفی می‌شود. با توجه به دوره، سود شما پرداخت شده و میزان سود به اصل سرمایه اضافه می‌شود و در پرداخت بعدی اصل سرمایه بیشتری در نظر گرفته می‌شود. برای مثال اگر نرخ بهره بانکی سالانه 12 درصد باشد و سود شما شش‌ماهه مرکب شود، درواقع هر شش ماه سود 6 درصد به شما پرداخت می‌شود و اصل سرمایه شما افزایش می‌یابد.

فرمول نرخ بهره

نحوه محاسبه نرخ اسمی و ساده مشابه یکدیگر هستند و در رابطه با نحوه محاسبة این دو مفصلاً در بخش‌های قبل صحبت کردیم. نرخ بهره مؤثر نیز همانند نرخ مرکب حساب می‌شود. ما در بخش‌های قبل میزان سود این دو نرخ را با یکدیگر مقایسه کردیم اما اگر بخواهیم نرخ اسمی را به مؤثر تبدیل کنیم چه باید کرد. برای فهم بیشتر نحوه تبدیل از مثال به‌جای فرمول استفاده خواهیم کرد.

اگر پول خود را در بانکی قرار دهید این بانک نرخ اسمی سالانه 12 درصد در نظر گرفته است. اگر این بانک بخواهد نرخ اسمی خود را به مؤثر تبدیل کند که به‌صورت ماهیانه مرکب می‌شود. تفاوت دو نرخ را محاسبه کنید.

پاسخ:

برای محاسبة نرخ بهره موثری که ماهیانه مرکب می‌شود باید میزان درصد را به تعداد ماه تقسیم کنید تا نرخ اسمی ماهیانه به دست آید.

پس از محاسبه نرخ اسمی ماهیانه آن را باید به‌اندازه 12 ماه مرکب کنید تا نرخ مؤثر سالانه با پرداخت سود ماهیانه حساب شود.

همان‌طور که این مثال و مثال قبل مشخص است نرخ بهره مؤثر از نرخ اسمی همیشه بیشتر است زیرا نرخ موثر مرکب می‌شود.

هدف از ایجاد نرخ بهره منفی چیست؟

نرخ بهره منفی بسیار غیرمعمول است و به این معنی است که بانک در ازای پرداخت وام هزینه نیز می‌پردازد! اما هدف از ایجاد نرخ بهره منفی چیست و چه زمان رخ می‌دهد؟ درواقع نرخ منفی بهره زمانی است که رکود شدید اقتصادی در بازار حکم فرماست این کار سرمایه‌گذاران و بانک‌ها را تشویق می‌کند که به‌جای نگهداری پول آن را سرمایه‌گذاری کرده و وارد صنعت کنند.

می‌توان نرخ منفی را به بیان دیگر بیان کرد. زمانی که تورم بیشتر از نرخ بهره اسمی باشد می‌توان گفت که میزان بهره حقیقی منفی شده است. برای مثال اگر نرخ اسمی وام بانک‌ها 20 درصد باشد و تورم 35 درصد درواقع میزان بهره حقیقی 15- است. درواقع این یک نوع تلاش ناامیدانه دولت برای رشد اقتصادی است.

اهمیت نرخ بهره در اقتصاد ایران

اگر شما سرمایه خود را در بانک قرار دهید؛ بانک در ازای آن به شما ماهانه میزانی سود پرداخت می‌کند اما اگر وام‌گیرنده باشید باید در ازای پولی که از بانک قرض کرده‌اید به بانک سود پرداخت کنید. بنابراین تغییر در نرخ بهره روی تصمیم اقتصادی مردم تأثیر دارد به صورتی که اگر این نرخ زیاد باشد مردم تمایل دارند سرمایه خود را در بانک قرار دهند و اگر نرخ سود بانک کم باشد به رشد اقتصادی کشور کمک خواهد کرد.

همان‌طور که در پاراگراف قبل به آن اشاره شد این نرخ در اقتصاد یک کشور تأثیر زیادی دارد. اگر نرخ بهره خیلی کم باشد باعث می‌شود مردم به وام گرفتن تمایل پیدا کنند. (به علت نرخ بهره کم گرفتن وام جذاب می‌شود) آن‌ها با پول دریافتی از وام جنس خریداری می‌کنند و این کار باعث می‌شود پول نقد در دست مردم زیاد شده و در نهایت باعث ایجاد تورم می‌شود. از این رو نرخ بهره زیاد و کم برای اقتصاد کشور مضر است و این بانک مرکزی هر کشور است که بهترین نرخ را به‌ازای سیاست‌هایش انتخاب می‌کند.

هدف از کاهش نرخ بهره چیست؟

اگر رشد اقتصادی یک کشور بد باشد؛ بانک مرکزی برای تشویق مردم به سرمایه‌گذاری و تولید به‌جای خواباندن پول در بانک نرخ بهره بانک را به میزان قابل قبولی کاهش می‌دهد. در نتیجه سود دریافتی بانک در ازای وام نیز کاهش می‌یابد. از این رو سرمایه‌گذاران با دریافت وام، دارایی‌های خود را در تولید مصرف می‌کنند که در نهایت موجب شکوفایی اقتصادی و افزایش تولید در کشور می‌شود.

هدف از افزایش نرخ بهره چیست؟

موضوع به همین سادگی نیست و نمی‌توان برای رشد اقتصاد کشور نرخ بهره را به میزان دلخواه پایین آورد زیرا کاهش این نرخ موجب می‌شود مردم عادی به‌راحتی وام دریافت کنند. از این رو پول نقد دست مردم زیاد شده و از این پول نقد برای خرید اجناس گران‌قیمت استفاده می‌کنند که در نهایت این کار موجب تورم می‌شود. از این رو نباید این نرخ را غیراصولی کم کرد. بانک مرکزی گاهی اوقات برای کاهش تورم نرخ بهره را افزایش می‌دهد که این کار در طولانی‌مدت رشد اقتصادی را کم می‌کند.

رابطه نرخ بهره بانکی و بازار سرمایه

افزایش نرخ سود بانکی تأثیر معکوس بر روی بازار‌های سرمایه و بورس تهران دارد. زیرا افزایش این نرخ از یک ‌طرف سود شرکت‌ها را کاهش می‌دهد و میزان ارزندگی سهام شرکت‌ها کاهش می‌یابد از طرف دیگر مردم سرمایه خود را از بازار‌های مالی که پرریسک‌تر برداشته برای سرمایه‌گذاری در بانک قرار می‌دهند. از این رو افزایش نرخ بهره بانکی تأثیر منفی بر روی قیمت سهام و اوراق بهادار و بازار‌های سرمایه دارد.

جمع بندی موضوع نرخ بهره در ایران

در این مقاله از سرفصل های دوره جامع آموزش آنلاین بورس آکادمی حامی سرمایه سعی کردیم راجع به این موضوع که نرخ بهره چیست؛ مفاهیم، انواع آن و نحوه محاسبه این نرخ را شرح دادیم. باید در نظر داشت که این نرخ توسط بانک مرکزی هر کشور تعیین می‌شود بر روی اقتصاد کشور تأثیر زیادی دارد. به صورتی که با کم شدن آن سرمایه‌گذاران را مشتاق به سرمایه‌گذاری می‌کند و برعکس، با زیاد شدن این نرخ سرمایه‌گذاران تمایل زیادی به تولید ندارند از این رو کشور رشد شکوفایی خود را از دست می‌دهد. از این رو نرخ بهره نکته مهمی است که بانک مرکزی هر کشور با توجه به بررسی‌های اقتصادی شرایط بازار یا کشور آن را تعیین می‌کند.